تراش سنگ‌های تزیینی قیمتی و نیمه قیمتی یکی از مشاغل رو به فراموشی در کشور است. این حرفه در زمان حاضر افرادی که به این کار مشغول هستند از تعداد انگشتان دست هم کمتر است. این شغل در گذشته در خانواده‌ها به صورت انحصاری بود و نسل به نسل منتقل می‌شد.  اما در زمان حاضر آموزش این شغل پردرآمد از حالت انحصاری خارج شده و امکانات آموزش آن برای همگان فراهم شده است ولی علاقه مندی برای یادگیری و انتخاب این شغل وجود ندارد. ایران  یکی از کشورهایی است که انواع سنگ‌ها و بخصوص سنگ‌های قیمتی ونیمه قیمتی درمعادن آن به صورت گسترده یافت می‌شود ولی این پتانسیل بالا و بی‌نظیر در کشور نادیده گرفته شده و مورد کم توجهی مسوولان است. دیدن این سنگ‌های قیمتی و درخشنده از نزدیک هر بیننده‌ای را به وجد می- آورد، “هنر نزد ایرانیان است و بس”.
سنگ‌های تزیینی قیمتی ایران زمین فوق‌العاده زیبا هستند.  کشور ما سرشار از انواع معادن سنگ‌های با ارزش است که در هیچ جای دنیا چنین معادن متعددی را نمی‌توان یافت. ایرانی‌ها کمتر قدر سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی را می‌دانند و این سنگ‌ها پس از خروج از مرز ایران است که قیمت واقعی آن توسط بیگانگان تعیین می‌شود.ه عدم آشنایی صاحبان معادن با انواع سنگ‌ها  سبب شده که صاحبان معادن در حفر معدن فقط به دنبال سنگ مورد نظر خود باشند و بقیه سنگ‌های با ارزش را بدون اطلاع در زمره سنگ‌های بی‌ارزش بدانند.تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی به دلیل ارزش آن نیازمند دقت بالایی است.  انتخاب نوع سنگ رااز نظرسختی، تنوع رنگ، درخشندگی مهم می باشد. برخی سنگ‌ها مانند فیروزه بر اثر تماس و رطوبت تغییر رنگ می‌دهند و برخی دیگر مانند سنگ فلوریت اشعه مضر رادیو اکتیو منتشر می‌کند. سنگ‌ها در طبیعت دارای انرژی هستند و حتی توسط افرادی که انرژی درمانی را به صورت پیشرفته‌ای انجام می‌دهند، ممکن است در درمان بیماری‌ها این سنگ‌ها بسیار موثر واقع شوند.  در حال حاضر کلاس‌های آموزشی این هنر و شغل پردرآمد  به‌صورت دولتی وخصوصی برگزارمی‌شود.

گوهر تراشی(گوهرتراشی):

سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به طور کلی به دوصورت استفاده میشوند. یکی به صورت نگین در زیورآلات ودیگری به شکل فرم های فانتزی و موارد متنوع دیگر مورد استفاده قرار می گیرد . در طبیعت سنگهای جواهر به صورت خام(rough) یافت میشوند.

هیچ سنگ جواهری چه قیمتی و چه نیمه قیمتی به صورت خام استفاده نمیشوند. بلکه این سنگها حتما باید برش خورده و تراش داده شوند تا به اندازه و شکل دلخواه درآمده سپس پولیش شوند تا جلا و جلوه مورد نظر را پیدا کنند و برای نصب برروی انواع زیور الات از جمله گوشواره ،گردنبند، آویر و دستبند به طور شایسته آماده گردند.از نظر عملی همیشه الگوی استخراج سنگهای جواهر از معادن سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به شکل یک هرم است.به این معنی که در پایه هرم سنگهایی کوچک و با کیفیت پایین هم خانواده جواهر وجود دارند.در رتبه بالاتر سنگهای با کیفیت تر (رنگ بهتر و ناخالصی کمتر) وجود دارند که برای تراشهای ساده استفاده می شوند و فقط در راس هرم سنگهایی باارزش تراش زاویه ای وجود دارند که از بین این سنگها نیز فقط تعداد محدودی به عنوان جواهرات مرغوب وبا ارزش بسیار بالا استفاده میشوند.

برای تبدیل یک سنگ خام به یک گوهر زیبا سه مرحله حساس و مهم وجود دارد:

۱- برش سنگ راف: نظر به اینکه جواهرات مرغوب نادر هستند از نظر تکنیکی نوع برش ،انتخاب مکان مناسب روی سنگ خام برای برش ،ضخامت برش ،حذف رگه ها و ناخالصی ها و ترک ها و رفع حفره ها و ناخالصی های عمده به وسیله برش بسیار مهم است.زیرا در یک سنگ جواهر خام امکان وجود ترک ها ،شکاف ها ، ناخالصی های بزرگ چسبیده به سنگ خام ، رگه های ناخالصی درون سنگ وحفره های داخلی وجود دارد که با یک انتخاب درست از مکانی درست میتوان تقریبا بیشتر این عوامل ناخواسته را حذف کرد . پس در سنگهای جواهر خام برش اولیه بسیار اهمیت دارد.

۲- تراش سنگ قیمتی: مهارت یک جواهر تراش نکته مهم دیگری است که در صنعت جواهر تراشی اهمیت فوق العاده دارد.در صورت اشتباه و عدم دقت در تراش یک جواهر به سختی این اشتباه قابل اصلاح وجبران است و در مواردی نیز این اشتباه برگشت پذیر نیست.لذا تبحر و مهارت جواهر تراش تاثیر بسزایی در قیمت محصول نهایی خواهد داشت.

اساسا تراش برروی سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به دو نوع تقسیم می گزدد:
۲-۱ تراش ساده: به هر نوع تراشی اطلاق میشود که در آن زاویه تراشی نشده باشد.این تراش شامل انواع تراشهای منحنی ، گرد ( تراش دامله) ، تراش گود ،تراش خط ،تراش خط برجسته ،تراش شکلهای فانتزی و در نهایت تراش منظره وچهره روی سنگهای جواهر ومجسمه سازی وتراش حجم است. در این نوع تراش هنرجو با آموزش وتمرین مداوم مهارتهای لازم جهت انجام تراشهای پیشرفته و زیبای هنری را خواهد آموخت.

۲-۲ تراش زاویهای: به تراشی اطلاق می شود که در آن تراشها به صورت محاسبه شده و با شاخص زاویه تعیین وانجام میشود.تا کنون بیش از ۱۵۰ نوع تراش زاویه ای به صورت الگو در آمده است که در دنیا مورداستفاده قرار می گیرد. در تراش زاویه ای که بیشتر روی جواهرات شفاف وگرانبها انجام میگیرد ابتدا زوایای تراش محاسبه شده و توسط دستگاه مخصوص این کار قطعه جواهر ثابت شده و تراش برروی دیسک افقی صورت می گیرد .بسته به الگوی تراش زوایای تراش میتوانند از چندین تا بیش از ۱۰۰ تراش داشته باشند.کاملا مشهود است که یک تراش زاویه ای زیبا ودرست در قیمت تمام شده جواهر بسیار موثر است.از آنجا که هیچ سنگ جواهری به صورت خام مورد استفاده قرار نمی گیرد و الزاما جهت استفاده در صنعت جواهر سازی می باید تراش وپولیش شود لذا صنعت جواهر تراشی از ارزش افزوده بسیار بالایی برخورددار است یعنی با خرید یک سنگ جواهر خام وتبدیل آن به چندین نگین تراش خورده ارزش چندین ده برابری به جواهرات تراش خورده افزوده میگردد.

۳- پولیش سنگ تراش خورده :
پولیش آخرین مرحله و در واقع حساس ترین مرحله از مراحل سه گانه می باشد که هم به لحاظ زمان بر بودن و هم به لحاظ حساسیت بسیار مهم است ، در این مرحله ما تلاش می کنیم تا با انواع سمباده ها ، پوست های پولیش و در نهایت پودر های مخصوص پولیش سنگ های قیمتی ، جلا و درخشندگی مورد نظر را بروی سنگ های تراش خوره ایجاد نماییم. در مرحله پولیش ابتدا از پوست هایی با زبری زیاد ( حدود ۴۰۰) و در نهایت از پوست هایی با زبری کم (حدود ۳۰۰۰) استفاده می گردد ، در مواردی نیز سعی می شود از پودر پولیش برای جلا و درخشندگی نهاییی استفاده گردد.

از دیر باز درخشش هر جسمی توجه انسان را به خود جلب می کرده است و در این بین سنگها و فلزات گرانبها که درخشش- یکی از اولین ویژگی های بصری آنهاست- همیشه در نظر انسان بوده است و آدمی همیشه سعی می نموده که منشاء و چگونگی تشکیل آنها را دریابد و در ادامه سعی داشته راههایی برای تشخیص و تمیز دادن بین سنگ های گرانبها از انواع دیگر آن را بیابد.

جواهرشناسی(گوهرشناسی):

نظر به اهمیت اقتصادی روزافزون جواهرات از گذشته تا به حال، شاخه ای از دانش زمین شناسی و کانی شناسی(Geology-Mineralogy) جدا گشت و به طور مستقل به حیات خود ادامه داد و روز به روز گسترش یافت که به آن جواهرشناسی (Gemology) می گویند.

جواهرشناسی عبارتست از بررسی و شناخت جواهر براساس آزمایشهای دقیق علمی و تجربی و مقایسه نتایج این آزمایشات با مقادیر تعیین شده مرجع. این آزمایشات شامل سنجش پارامترهای ظاهری، فیزیکی ، شیمیایی و اپتیکی می باشد.

از اولین سنگهایی که بشر به عنوان جواهر استفاده می کرده است می توان به: لاجورد (Lapis lazuli)، فیروزه (Turquoise)، عقیق( Agate)، یشم سبز (Jade)، کوارتز (quartz)، کهربا (amber)، مرجان (Coral)، مروارید (Pearl) و صدف (Shell) اشاره کرد. به دلیل زیبایی و دوام بالا و سایر مشخصه های دیگر، همیشه سنگ های جواهر دارای ارزش بالایی بوده اند و به همین دلیل همیشه در معاملات سنگهای جواهر، مبالغ هنگفتی جابجا می شود. با توجه به دلیل اینکه همیشه در طبیعت کانی های مشابه وجود دارند و حتی امروزه جواهرات مصنوعی مشابه جواهرات طبیعی ساخته می شوند که ویژگی مشابه جواهر طبیعی دارند، بنابراین تشخیص نوع جواهر، طبیعی و مصنوعی بودن آن دارای اهمیت فوق العاده ای است، چرا که سنگهای طبیعی ظاهراً شبیه به جواهر و تشابه سنگهای مصنوعی با جواهرات، بسیار زیاد و تشخیص تفاوت آنها برای یک فرد عادی غیرممکن است، لذا کوچکترین اشتباه در تشخیص نوع جواهر منجر به وارد آمدن ضرر هنگفت مالی به خریدار خواهد شد.

از این رو وجود جواهرشناس خبره در صنعت جواهر بسیار با اهمیت بوده و کاربرد منحصر به فردی را داراست. از دیگر توانایی های جواهرشناس، قیمت گذاری براساس قیمت های روز دنیا است که این نیز خود یک تخصص کسبی است که جواهرشناس پس از طی آموزش های لازم، آنرا فرا می گیرد تا بتواند در معاملات جواهر موفق باشد.
همانطور که درباره جواهرشناسی گفته شد، برای کسب مهارت در تشخیص نوع جواهرات و تمایز بین آنها، نیاز به آموزش های تخصصی است. آموزش های ارائه شده بر پایه مشخصات فیزیکی، شیمیایی و اپتیکی کانی هاست. به عنوان مثال برای سنجش سختی (Hardness) یک کانی جواهر مجهول که نوع آن مشخص نیست،ابتدا نیاز به شناخت روشی برای ارزیابی سختی جواهرات داریم.سپس نیاز به ابزاری داریم که با آن بتوان سختی جواهرات را سنجید و در مرحله آخر پس از بدست آوردن یک عدد، آنرا با مقادیر مرجع مقایسه کرده تا بتوان به طور تقریبی تعیین کرد که از بین چند صد کانی، این کانی مجهول به انتخابی بین چند کانی جواهر محدود می شود.

با آزمایشات دیگر خواص جواهر، به یک نقطه واحد در تشخیص نوع جواهر خواهیم رسید.یکی از مهمترین نکات این است که فقط با یک آزمایش نمی توان به طور قاطع گفت که نوع جواهر چیست. زیرا چندین نوع جواهر با مشخصات فیزیکی و اپتیکی مشابه می توانند وجود داشته باشند که ویژگی های شیمیایی آنها یکسان نباشد. بنابراین در دوره های آموزشی جواهرشناسی، هنرجو باید با صبر و حوصله نسبت به فراگیری روشها، مشخصات و کار با تجهیزات آزمایشگاهی اقدام نماید.

در کل آموزش جواهرشناسی به سه قسمت تقسیم می شود:

۱٫  آموزش مشخصات فیزیکی، اپتیکی، شیمیایی جواهرات:در این بخش تعریف مشخصه های فیزیکی، اپتیکی و شیمیایی ارائه می شود و سپس کمیت های عددی و مقادیر کیفی تعدادی از جواهرهای معروف ارائه می گردد تا هنرجویان با این مقادیر آشنا شوند. در بحث مشخصه های شیمیایی، فیزیکی، اپتیکی هنرجو با مقایسه این مقادیر در جواهرات متعدد با یکدیگر، چگونگی تغییر این کمیت ها را در می یابد.

۲٫  آموزش، آشنایی با تجهیزات آزمایشگاهی: جهت اندازه گیری و مشاهده کمیت ها و کیفیت های مشخصه های ذکر شده در بخش اول آموزش است. این تجهیزات بسیار دقیق بوده و کار کردن با آنها نیازمند آشنایی دقیق و اطلاع از چگونگی کارکرد درست آنهاست. برخی از این تجهیزات عبارتند از میکروسکوپ ویژه، رفرکتومتر، اسپکتروسکوپ، ترازوی سنجش وزن مخصوص، محلولهای ضریب شکست، محلولهای وزن مخصوص، مقایسه رنگ جواهر با رنگها و توناژهای رنگهای استاندارد، سوزن های سنجش سختی، دستگاه سنجش رسانایی الکتریکی و حرارتی، ترازوی دیجیتال، پولاریسکوپ، فیلترهای رنگی چلسی و غیره.

۳٫  آموزش، کار عملی با دستگاه های اندازه گیری: در این قسمت با آزمایش بر روی سنگها و نمونه های مختلف جواهرات، هنرجو مشخصه های فیزیکی ، اپتیکی و شیمیایی تعریف شده در بخش اول آموزش را اندازه گیری نموده و سپس با مقادیر استاندارد مرجع مقایسه می نماید تا اینکه به یک کانی جواهر منجر شود. روال آزمایشات بدین گونه است که در هر آزمایش تعدادی از کانی ها از حوزه تعیین نام کانی مجهول خارج می شوند و با کوچکتر شدن این محدوده، در آخر فقط یک کانی باقی می ماند که مشخصات آن کاملاً منطبق با کانی مجهول است.

شرکت لاجوردگستر با سابقه ای ارزشمند و کسب مهارت ها و تکنیک های این رشته از کشور های صاحب نام و اعتبار همچون آمریکا ، آلمان و سوئیس اقدام به برگزاری دوره های آموزشی برای علاقه مندان به این رشته ارزشمند نموده است

حکاکی چیست؟

از گذشته های دور تا کنون همواره از سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در جواهرات مختلف استفاده می شده و گاه خود سنگ ها نیز به وسیله ی حکاکی قیمت و ارزش بیشتری می یافتند. حکاکی شامل موارد زیر است:

Intaglio .1  ( حکاکی فرورفته نسبت به سطح )

اگر تراش  intaglio  روی گوهری که دارای فرورفتگی است انجام شود به آن  Cuvette  اطلاق می شود.
ا

تاریخ استفاده از زیورها و سنگ های قیمتی به اندازه تاریخ پیدایش بشر قدمت دارد. انسان های نخستین هنگامل که از زیورها و سنگ های رنگین استفاده می کردند در این فکر نبودند که با این وسیله بر زیبایی خود بیافزایند. از همان ابتدا آدمیان پس از شکار جانوران و استفاده از گوشت و پوست آنها ، دندان ها ، ناخن ها و پره های این حیوانات را نگه داشته به گردن و بازوانشان می آیختند و چنین تصور می کردند که بدین وسیله بر نیرومندی و چالاکی خود در شکار جانوران می افزایند و قدرت بیشتری را کسب می کنند. این تصورات و اعتقاد به جنبه های سحری و جادویی زیورها در واقع عوامل فردی و محرک های شخصی برای استفاده از این قبییل اشیاء بود. اما تنها این علت نبود و تفاخر نیز به آن اضافه شد. زیرا هر فرد شکارچی با آویختن دندان ها و چنگال های حیواناتی که شکار کرده بود نه تنها احساس نیرومندی می کرد بلکه بدین وسیله احترام و تحسین همگان را نیز به خود جلب می کرد Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4

عقیق (آگات) نوعی کوارتز با لایه‌های متناوب کلدونی با رنگهای مختلف و تخلخل است . رنگها بطور معمول بصورت نوارهای موازی ظریف و باریک و معمولا منفی و در بعضی نمونه‌ها هم مرکز است. رنگ بیشتر عقیقهای مورد استفاده در اهداف تجاری حاصل روشهای مصنوعی است .
برخی عقیقها دارای رنگهای مختلفی هستند که بصورت نوار ، آرایش نیافته و توزیع نامنظمی دارند. در کل عقیق به رنگهای خاکی ، زرد ، سفید ، سرخ ، سبز و سیاه در طبیعت دیده می‌شود و از میان آنها رنگهای خاکی ، زرد ، سرخ کم و بیش خواص یکسانی دارند. ولی عقیق سیاه و عقیق خزه هر کدام ویژگیهای مخصوص به خود دارد .
عقیق سیاه :
نام آن از واژه یونانی اونوکس گرفته شده که به معنای ناخن است. عقیق سیاه، رنگ تیره ای دارد. این سنگ شبیه کلسدونی سیاه است. این سنگ یکی از نخستین سنگهای زمینی است. در یونان قدیم، تقریبا همه رنگهای کلسدونی، از سفید ناخنی تا سیاه و رنگهای حدواسط آن را اونیکس می نامیدند. سرانجام رومیها، این اصطلاح را برای توصیف رنگهای سیاه و قهوه ای تیره مورد استفاده قرار دادند. عقیق سیاه، در برزیل، ماداگاسکار و هند یافت می شود .
عقیق نوار آبی (blue lace agate):
عقیق نوار آبی، یکی از ظریفترین سنگهای طبیعی است. عقیق آبی، زیباست و به رنگ آبی آسمانی می باشد. این سنگ، نوعی کوارتز مخفی بلور است و یکی از کمیابترین و محبوبترین عقیقهاست. عقیق آبی، در برزیل، اوروگوئه و مکزیک یافت v

ذره بین :

ذره بین جزو دستگاههای نوری است، که برای مشاهده اشیا به نحو مطلوب بکار می‌رود. برای رویت اجسام آنها را به چشم نزدیک می‌کنند اما در چشم این نزدیک سازی تا حداقل رویت برای چشم مقدور است. اگر به حداقل رویت برسیم باز هم جسم را به خوبی ببینیم از ذره بین استفاده می‌کنیم. پس ذره بین از جسم کوچک یک تصویر بزرگی ایجاد می‌کند و چشم به جای رویت خود جسم آن را از طریق تصویرش رویت می کنید. برای این منظور جسم را در فاصله کانونی ذره بین قرار می‌دهند تا تصویر مجازی بزرگی داشته باشند. بعضی از دستگاههای نوری مثل ذره بین و عینک فقط از یک عدسی و برخی دیگر مانند دوربین فیلمبرداری از عدسیهای متعدد تشکیل یافته‌اند. کار ذره بین درشت نمایی اجسام است . توان

در یک دستگاه نوری نسبت قطر ظاهری تصویر نهایی به طول شی را توان دستگاه می‌نامند، که قطر ظاهری بر حسب رادیان و طول شی بر حسب متر و توان بر حسب دیوپتر مطرح می‌شود . فروغ ذره بین

احتمالا ذره بین تمام نور داخل شده را عبور ندهد و به دلایلی جذب و … نور را تلف کند. برای همین یک ضریب شفافیت برای اسباب نوری تعریف می‌کنیم. ضریب شفافیت را فروغ ذره بین نیز می‌گویند . درشت نمایی ذره بین

درشت نمایی ذره بین عبارت است از نسبت قطر ظاهری تصویر به قطر ظاهری شی واقع در نزدیکترین فاصله دید (بدون ذره بین). اما اگر مسیر پرتوها را رسم کنیم با استفاده از قواعد هندسی به راحتی می‌توانیم رابطه درشت نمایی را ساده تر کرده و بر حسب فاصله کانونی بیان کنیم. بنابر این اگر فاصله کانونی را با f و درشت نمایی را با G نشان دهیم، در این صورت درشت نمایی به صورت زیر خواهد بود .

G=1+25/f

بهترین محل قرار دادن جسم نسبت به ذره بین فاصله کانونی است، چون پرتوهای نوری موازی از ذره بین خارج می‌شود و چشم آنها را در حداکثر رویت خود می‌بیند و چشم آن نورهای موازی را در حالت استراحت می بیند که بهترین وضعیت چشم در حال رویت است. پس برای استراحت چشم G=25/f می‌باشد . دامنه تنظیم یا حد میزان کردن

حرکت ذره بین و فاصله گرفتن آن از چشم بین حداقل و حداکثر رویت در تغییر است. اما می‌توانیم ذره بین را ثابت گرفته و جسم را در این محدوده تغیر فاصله داده و دور و نزدیک کنیم. بنابراین دامنه تنظیم عبارت از فاصله‌ای است که چنانچه شی در آن فاصله تغییر مکان پیدا کند، تصویر آن از نزدیکترین فاصله دید تا دورترین فاصله دید تغییر مکان یابد. بنابر این در کل ذره بین را به عنوان عدسی ضخیم در نظر گرفته و با استفاده از صفحات اصلی آن را نمایش می‌دهیم . افزایش درشت نمایی

چنین به نظر می‌رسد که با کمتر کردن فاصله کانونی (f) می‌توان درشت نمایی ذره بین را افزایش داد. اما به علت ابیراهیها در یک عدسی همگرا این عمل محدود می‌شود. اما اگر ابیراهیها تصحیح شوند، می‌توان درشت نمایی ذره بین را تا ۲۰ برابر بالا برد. برای بالا بردن درشت نمایی نمی‌توان ابیراهیها را به میزان مناسب تصحیح کرد .

نام سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی معمولا ‌برای دسته ای از کانی ها به کار برده می شود که با داشتن برخی ویژگی ها آنها را از سایر سنگها متمایز می کند، از آن جمله می توان برخی مواد آلی نیز که پایداری و زیبایی ویژه دارند و در زینت بکار می روند را نام برد، به غیر از مروارید، مرجان، کهربا و چند ماده دیگر که جزء گوهرها به شمار می روند، بیشتر گوهرها از جمله مواد متبلور معدنی اند .

رنگ سنگهای قیمتی نسبت به پدیده های زیبای دیگر آن، در درجه اول اهمیت قرار می گیرد. در اکثر حالات، این رنگ مربوط به خود سنگ است و به صورت شفاف یا نیمه شفاف دیده می شود و در حالات خاص نیز، رنگ آنها مربوط به پدیده های نوری در سنگ است که از آن جمله بازی رنگ در اپال، آشکار شدن نور در سنگ ماه، رنگ سطح در لابرادوریت و یا پدیده های نوری جذبی در یاقوت قرمز ستاره ای و یاقوت کبود ستاره ای و چشم گربه ای را نام برد که در دو مورد اول بر روی سطح تراش داده به شکل ستاره و در مورد سوم به شکل چشم گربه دیده می شود .
برای بکار بردن یک سنگ یا گوهر بصورت جواهر، سختی معینی لازم است. از لحاظ تعیین ارزش و قیمت علاوه بر ارزش زیبایی، کمیابی آن نیز در نظر گرفته می شود که تحت نام جواهر یا گوهر، فرآورده های آن راهی بازار می شود .

ویژگی هایی که باعث می شود یک سنگ و یا به طور کلی یک ماده معدنی یا غیرمعدنی در رده سنگهای گرانبها جای گیرد؛ عبارتند از:

۱-    زیبایی و درخشش و جلای دل پسند

۲-    استحکام

۳-    کم یاب بودن

۴-      رنگ

۵-      قابلیت حمل ونقل

۶-

گوهرشناسی
دانشی است که در مورد کیفیت و حالات فیزیکی وشیمیایی جواهرات و سنگهای قیمتی بحث می کند. از آنجا که جواهرات خود از خانواده کانیها هستند، از این رو، بخشی از دانش کانی شناسی (mineralogy) را تشکیل می دهند .

مشخصات فیزیکی گوهرها عبارتند از :
• سختی
• وزن مخصوص
• مقاومت
• نحوه شکست و کلیواژ
که به نوع و ساختار اتم های موجود در سنگ بستگی دارد. برای مثال الماس بعنوان    سخت ترین ماده طبیعی وگرافیت به عنوان نرم ترین ماده، شناخته شده اند. علی رغم اینکه هر دو آنها از کربن خالص تشکیل شده اند، اما نحوه قرار گرفتن اتم های کربن در کنار هم باعث اختلاف در سختی این دو ماده گشته است .
سختی (Hardness )
یکی از راه های شناخت کیفیت گوهر، سختی آن است که میزان مقاومت گوهر را در مقابل خراش نشان می دهد. سختی هر سنگی را می توان توسط جدول Moh بررسی کرد که به هر سنگ عددی بین ۱۰-۱ تعلق می گیرد، که البته فاصله بین عددهای جدول Moh مساوی نیست. یکی از نشانه های واضح این مطلب، اختلاف بین ۹ و ۱۰ می باشد. آزمایش سختی چون باعث ایجاد خراش روی سنگ می شود، می بایست وقتی انجام پذیرد که بقیه آزمایش ها جواب نداده باشد و معمولا‌ این آزمایش را روی سنگ های تراش خورده انجام نمی دهند .

جدول سختی Moh

تالک             ۱                            فلدسپات          ۶

ژیپس (گچ)       ۲                           کوارتز             ۷

کلسیت            ۳                            توپاز               ۸

فلوریت           ۴                            کرندوم            ۹

آپاتیت             ۵                            الماس               ۱۰

سیستم کریستالی یا ساختار بلوری

از نقطه نظر علمی، کریستال ماده جامد و همگنی است که دارای نظم درونی سه بعدی در مقیاسی وسیع می باشد و مطالعه مواد متبلور و قوانینی که بر رشد خارجی و ساختمان درونی آنها حکم فرماست، کریستالوگرافی نامیده می شود .

تشکیل کریستال ها براثر به وجود آمدن نظم و ترتیب معینی است که برای اتم های آن کریستال و به علت تغییر فشار، حرارت و غلظت ترکیب شیمیائی کریستال به وجود می آید . اولین مرحله در رشد یک کریستال، ایجاد هسته اولیه است و اصولا رشد کریستال ها پس از تشکیل هسته های اولیه می تواند آغاز گردد. هسته ها نتیجه تجمع یون های مختلف تشکیل دهنده کانی (درمواد محلول یا مذاب) در کنارهم برای ایجاد الگوی ساختمانی منظم ابتدایی اجسام جامد هستند .
رشد بیرونی و پیوستگی درونی کریستال را می توان تکرار الگوهایی از هسته ها در ابعاد وسیع تر و با اتم های بیشتر در نظر گرفت. این نحوه تکرار الگوها (Motif ) که همیشه منظم است، انواعی از کریستال را به وجود می آورد که بلور شناسان آنها را به شش سیستم اصلی تقسیم می نمایند. این سیستم ها عبارتند از :

۱-                       Cubic

۲-                       Orthorhombic

۳-                       Tetragonal

۴-                       Monoclinic

۵-                       Hexagonal   و Trigona

۶-                        Triclinic

تکرار الگوها همیشه براثر وجود ایجاد تقارن و آرایش منظم آنهاست. آرایش الگوها در یک کریستال می تواند حاصل چرخش تحت زاویه مشخصی باشد، این زاویه چرخش نمایانگر شکل خارجی بلور بوده ومی تواند درجه یک (زاویه ۳۶۰ درجه)،‌ درجه دو (زاویه ۱۸۰ درجه)، درجه سه (‌ زاویه ۱۲۰ درجه)‌، درجه چهار ( زاویه ۹۰ درجه)‌، درجه شش (زاویه ۶۰ درجه) باشد . فقدان محور درجه پنج به علت محدودیت های هندسی است که در کریستال وجود دارد .

وزن مخصوص (Specific Gravity)
وزن مخصوص (SG) گوهر عبارت است از نسبت وزن آن در آب به نسبت وزن آن در هوا. هرچقدر که میزان وزن مخصوص سنگ بیشتر باشد، سنگ سنگین تر احساس می شود. برای مثال یک تکه کوچک از Pyrite که وزن مخصوص ۲/۵ دارد، خیلی سنگین تر از یک تکه بزرگ Fluorite با وزن مخصوص ۱۸/۳ می باشد .

اشکال کریستال
بیشتر کانیهای گوهری، کریستالی هستند که اتم های آنها به صورت منظم و فرم های قرینه ای، شکل گرفته اند، مانند lattice و مقدار کمی از کانیها به صورت amorphous هستند که ساختار کریستالی خاصی ندارند. کانیهای کریستالی ممکن است از یک نوع کریستال خاص یا از گروهی از کریستال ها تشکیل شده باشند .

کلا فرآوری سنگهای قیمتی در سه مرحله انجام می گیرد که شامل موارد زیر می باشد:

۱-   برش Cuting اولین و مهمترین مرحله فرآوری می باشد که در این مرحله سنگ به اندازه دلخواه بریده می شود که عمل برش با تیغه های مخصوصی به نام تیغه الماسه صورت می گیرد بایستی توجه نمود که در حین برش تیغه و سنگ بایستی با آب و یا سایر مواد خنک کننده در ارتباط می باشند که این عمل از شکسته شد سنگ و تیغه جلوگیری کرده و از اصطکاک برش به میزان بسیار زیادی می کاهد

اندازه تیغه ها از قطر ۵ سانتی متر تا چند ۱۰ سانتی متر متفاوت می باشد برای برش در منزل و کارگاه خانگی بیشتر از تیغه الماسه هایی تا قطر ۱۵ سانتی متر استفاده   می شود

ضخامت این تیغه ها ممکن است از چند دهم تا چند میلیمتر باشد که برای افراد مبتدی بهتر است از ضخامتهای بیشتر استفاده شود در حین برش بایستی سعی گردد که دست حرکت زیادی نداشته باش چون ممکن است سنگ یا تیغه بشکند و درحین برش بایستی به آرامی به تیغه فشار آورد و از عجله کردن در حین برش جلوگیری نمود .

برای برش الماس از خود الماس استفاده می کنند و برای تراش آن از پودر آن استفاده می گردد درحین برش ممکن است از چند درصد تا چند ده درصد سنگ از بین برود به همین خاطر الماس را نمی برند و بیشتر افراد حرفه ای   و ماهر آن را به ضخامت مطلوب می شکنند و سپس تراش می دهند. در هنگام برش تعیین جهت برش یکی از مهمترین پارامترهای اصلی می باشد و بایستی برش در جهتی انجام شود که سنگ زیباترین جلوه را نشان دهد دستگاههای برش با توجه به نوع تکنولوژی آن ممکن است به صورت اتوماتیک ، نیمه اتوماتیک، و یا غیر اتوماتیک باشد.

مهمترین کشورهای سازنده دستگاههای فرآوری شامل کشور آلمان، آمریکا، دانمارک و روسیه می باشد

بهترین مارک : وینتر   Winter (مارک مشهور در کار تراش)

۲-   تراش   شامل سایش Grinding و فرم دهی Forming است که در این مرحله شکل دلخواه به سنگ مورد نظر داده می شود که این عمل با استفاده از دیسکهای تراش به نام CBN انجام می گیرد. که این دیسکها ممکن است دارای قطر، ضخامت و زبری های مختلف باشد که برای کارگاه خانگی بهتر است از دیسک های با قطر ۱۰ تا ۱۵ سانتی متری و ضخامت ۱ تا ۲ سانت استفاده گردد (مشابه سنگ فرز)

بایستی در هنگام تراش دیسک تراش و سنگ مورد نظر با آب در ارتباط باشد که هم از آلودگی محیط کاسته شده و هم موجب افزایش عمر دیسک شده و از شکسته شدن سنگ جلوگیری می نماید.

برای سایش از دیسکهای CBN زبر استفاده کرده و سپس برای فرم دهی ازدیسکهای CBN نرم استفاده می کنیم برای تراش علاوه بر دیسکهای CBN مته های CBN و الماسه نیز وجود دارد

۳-   پولیش یا صیغل دادن Polishing مرحله پولیش مرحله نهائی از فرآوری می باشد و کار پولیش با استفاده از سمباده های الماسه انجام می گیرد که ابتدا از سمباده های زبر و سپس از سمباده های نرم استفاده کرده جهت استفاده از سمباده به ترتیب از مش های ۱۲۰ -۲۲۰ -۶۰۰- ۱۰۰۰-۱۲۰۰ استفاده کرد

تراش وجه دار : این تراش معمولا توسط دستگاههای خاصی که به صورت افقی صفحه آن می چرخد انجام می گیرد. که این کار نیاز به مهارت نسبتأ زیادی دارد تنظیم کردن زوایا و ارتفاع نگین از سطح صفحه مدرج و دقیق انجام می گیرد ولی در دستگاههای نسبتأ سنتی که الان هم رایج است اینکار توسط یک صفحه سوراخ دار که به صورت عمودی قرار دارد انجام می گیرد

انواع تراش :

با توجه به تعریف جامع تراش انواع نگین و تراشهای هنری (پیکرتراشی   نقش برجسته و …) بر روی کلیه سنگها نشانه وسعت عمل در استفاده از روشها و فرمهای مختلف تراش بر مبنای توانائی حرفهای گوهر تراش است.

خلاقیت ، مهارت و استفاده از تکنولوژی مهمترین عوامل در بازدهی حرفه تراش می باشد افزایش آگاهی عملی و تخصصی در رشته های مختلف به ویژه در علوم گوهر شناسی و استفاده از ماشین آلات مدرن و سایر ابزار و مواد ساینده با مقاومت و دقت بالا موجب افزایش کیفیت و نوآوری در تولید و تراش انواع نگین جواهرات گردیده است زیائی و ظرافت در تراش سنگهای گرانبها به دلیل تأثیر کار مستقیم و فکر انسان موجب حفظ ماهیت هنری این حرفه است علیرغم استفاده از ماشین آلات پیشرفته در تولید و تراش نگین ها هنوز هم ازار دستی و ماشین آلات نیمه اتوماتیک سهم قابل توجهی را دارند بهر گیری از روشها با آموزشهای کلاسیک تدوین مبانی درسی در مراکز علمی – طراحی فرمهای مختلف تراش بر اساس محاسبات ریاضی و هندسه ، فیزیک نور،   بلور شناسی نوری در رشد و محتوی علمی و کاربردهای تخصصی گوهرتراشی تحولات زیادی را پدید آورده است.

به طور کلی فرمهای تراش بر روی هر یک از نگین های جواهر تراش داده شده از دو روش تبعیت می کند:

۱- روش ایجاد صفحات هندسی به صورت سطوح و یالهای و زوایا و رئوس مشخص بر روی نگین ها با اشکال منتظم هندسی و در فضای سه بعدی با عنوان ایجاد فست ها یا پخ ها Faseted Cut   در این نوع تراشها به صورت محاسبه شده و با شاخص زاویه تعیین و انجام می شود تا کنون بیش از ۱۵۰ نوع تراش زاویه ای به صورت الگو در آمده است که در دنیا مورد استفاده قرار می گیرد در تراش زاویه ای که بیشتر روی جواهرات شفاف و گرانبها صورت می گیرد ابتدا زاویه تراش محاسبه شده و توسط دستگاههای مخصوص این کار قطعه جواهر ثابت شده و تراش بر روی دیسک افقی صورت می گیرد   بسته به الگوی تراش زوایای تراش می توانند از چندین تا بیش از ۱۰۰ تراش داشته باشند

۲- روش یجاد اشکال نیم کره با مقاطع مخروطی (دایره و بیضی ) تراش کابوشن Caboshen یا دامله بدون ایجاد صفحات هندسی در این نوع تراش عمومأ زاویه تراشی وجود ندارد این تراش شامل انواع تراشهای منحنی گرد و در نهایت دامله تراش گود تراش شکلهای فانتزی (انواع میوه و ..) و در نهایت تراش منظره و چهره   است

اطلاعات مورد نیاز برای انجام مراحل تراش که قبل از آن محاسبه می شود:

·         اشکال پیش فرم اولیه    Preforming

·         اندیکس راهنمای فست ها    Faceting   index conversion chart

·         زاویه فست       Facet   angles

·         نسبت ابعاد رنگین       Length to width ratios

·         میزان بازتاب نور            Light Return

·         محاسبه وزن نگین         Estimated weight

مراحل فرآوری در نوع برش فست:

۱-   مرحله اولیه تراش که سنگ از حالت زبر و ناهموار (راف Rough ) را با شکل دهی مناسب به صورت هندسی Round تبدیل می شود

۲-       تراش مقدماتی سنگ و صاف کردن زوایایی مورد نظر جهت ایجاد فست ها به صورت صفحات قرینه

۳-     یکنواخت کردن صفحات و زوایای بین آنها و رسیدن به شکل تراش مورد نظر

۴-     به پایان رساندن صفحات بر اساس شکل و فرم تراش مورد نظر در قسمت بالائی تاج و کمربند

۵-     مرحله پایانی تراش پس از حفظ تناسب و تقارن بین فست های ایجاد شده و انجام مراحل پرداخت و صیقل نهائی

در هنگام تراش نگین جواهر تراش باید دائمأ به تمام سطوح گوشه های در حال ایجاد و صحت زوایایی آنها نسبت به یکدیگر مرتبأ با چشم و (گاهأ ذره بین) مورد بررسی قراردهد. لازم بهذکر است که در انجام مراحل تراش ، برش و پولیش بین ۳۰ تا ۶۰ درصد وزن سنگ به عنوان پرت از بین می رود لذا مطالعات قبل از برش بر روی سنگ های گوهر از اهمیت بالائی برخوردار است.

چند وجهی های منتظم در تراش نگین :

چند وجهی های منتظم :جسمی که از هر طرف به یک چند ضلعی مسطح محدود باشد به طوریکه هر دو   چند ضلعی مجاور دارای یک چند ضلعی مجاور دارای یک ضلع مشترک باشند و هر ضلع فقط مابین دو چند ضلعی دیگر مشترک باشد نه بیشتر این چند ضلعی ها را وج های چند ضلعی و رأسهای آنها را کنج چند ضلعی و ضلعهای آنها را یالهای چند ضلعی می گویند.

–          چهار وجهی متنظم    چهار مثلث متساوی الاضلاع هم نهشت (۴ راس ۴وجه ۶ یال)

–          شش وجهی منتظم   = مکعب ۶ مربع هم نهشت غالب خاصی از مکعب مستطیل ( ۸ راس ۶ وجه ۱۲ یال)

–          هشت وجهی منتظم    از ۸ مثلث متساولی الاضلاع (۶راس ۸ یال و۸ وجه)

از شش ضلعی منتظم برای تراش فرمهای رز – رز پخ و رز یک رویه و رز چند رویه استفاده می شود.

منشورها :   جسمی که مابین یک سطح منشوری و دو مقطع موازی محصور باشد دو مقطع متوازی را قاعده منشور که هر دو قاعده منشور متساوی اند اگر قاعده چند ضلعی منتظم باشد منشور را منتظم   می گویند

گرانیگاه و ثقل در اجسام سه بعدی : اجسام به شکلی قرار می گیرند که وزن کل آن به یک نقطه وارد می شود آن نقطه را گرانیگاه یا مرکز ثقل می گویند جسمی که شکل هندسی منتظم دارد و جنس ان از ماده ای همگن با چگالی یکنواخت است گرانیگاه و مرکز ثقلش در مرکز هندسی آن است.

تمامی فست ها به شکل اشکال هندسی مسطح می باشد (مثلث، مربع، مستطیل، متوازی الاضلاع، ذوزنقه، لوزی)

فست بر اثر از بین بردن کنج ها و یا یالها به وجود می آید.

واحد سنگهای قیمتی :

۱قیراط = ۱۰۰صوت(برلیان)

۵قیراط = ۱گرم

۵۰۰صوت =۱گرم

واحد وزن مروارید=   گرین

۴گرین = ۱قیراط

————————————————————————————————–

لیست لوازم و ابزار مورد نیاز

جهت تراش های دامله (کابوشی ) و فست (پخ)

۱-     موتور الکتریکی به همراه سیستم سه نظام جهت استقرار تیغه ها و …

۲-       تیغه الماسه

۳-     دیسکهای CBN

۴-     سرچوب که از جنسهای چوبی ،آلومینیومی ،مسی و برنجی تشکیل شده   و به شکلهای مختلف می باشد

۵-       خمیر نگهدارنده

۶-     پودر پولیش یا خمیر پولیش

۷-     چراغ الکلی   برای ذوب خمیر نگهدارنده

۸-     ابزار نگهداری (پنس)

۹-     کولیس

۱۰- برگ  سنباده در شماره های مختلف